بیوفیدبک روشی برای آگاهی یافتن نسبت به بسیاری از پارامترهای فیزیولوژی مهم بدن با استفاده از تجهیزات است که با ارائه اطلاعاتی از فعالیت‌های آن سیستم‌ها، ما را قادر می‌سازد تا آن‌ها را به سمت الگوهای مطلوب پیش ببریم. برخی از این پارامترها عبارتند از: رسانایی پوست، ضربان قلب، دمای سطحی، نحوه تنفس و …
بیوفیدبک می‌‌تواند در بهبود سلامت، ارتقاء عملکرد و همچنین تغییرات فیزیولوژیکی مرتبط با تغییرات افکار، احساسات و رفتار موثر باشد.

تعریف:

سه سازمان مهم بیوفیدبک، شامل انجمن سایکوفیزیولوژی کاربردی و بیوفیدبک (AAPB)، اتحادیه بین‌المللی گواهی‌نامه‌های بیوفیدبک (BCIA) و جامعه بین‌المللی نوروفیدبک و تحقیقات (ISNR) در سال ۲۰۰۸ به تعریف واحدی از بیوفیدبک رسیدند:

فرآیندی که فرد را قادر می‌سازد تا چگونگی تغییر فعالیت‌های فیزیولوژیکی خود را به منظور بهبود سلامت و عملکرد فرا گیرد. تجهیزات مورد استفاده می‌توانند پارامترهایی مانند امواج مغزی، عملکرد قلب، تنفس، فعالیت‌های عضلانی و درجه حرارت پوست را به سرعت و با دقت بسیار بالایی اندازه‌گیری کرده و به کاربر نمایش دهند. ارائه این اطلاعات سبب ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی مورد نظر می‌گردد به گونه‌ای که پس از مدتی این تغییرات در فرد نهادینه شده و در ادامه کار نیازی به تجهیزات نخواهد بود.

پارامترهای بیوفیدبک:

تنش عضلات sEMG 

با استفاده از الکترودهای سطحی فعالیت‌های عضله‌ای که شروع به انقباض می‌کنند را از عضلات اسکلتی زیرین تشخیص می‌دهد. پزشکان این کار را با استفاده از یک یا چند الکترود فعال که بر روی عضله خاصی قرار گرفته و مقایسه اختلاف پتانسیل آن با نقطه مرجع مشخص شده در دامنه عضله هدف، انجام می‌دهند.

این نوع بیوفیدبک در درمان اضطراب و استرس، دردهای مزمن، اختلالات مرتبط با کامپیوتر، سردرد (میگرن، سردردهای تنشی)، توانبخشی جسمانی (فلج مغزی، ضایعات نخاعی ناقص و سکته مغزی)، اختلال در مفصل گیجگاهی فکی و… به کار گرفته می‌شود. همچنین برای ارزیابی فعالیت عضلانی بیماران نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بیوفیدبک دمای پوست:

اطلاعات دمای پوست با استفاده از یک مقاومت حساس به دما (ترمیستور) که معمولا به دست و یا پا متصل شده دریافت می‌شود. دمای پوست عمدتا منعکس کننده قطر شریان خون‌رسانی است. گرمی یا سردی دست از طریق مکانیزم‌های متفاوتی ایجاد می‌شوند و بنابراین تنظیم آن مستلزم روش‌های متفاوتی است. گرمی دست ناشی از اتساع سرخرگی است که توسط بتا-۲ آدرنرژیک ایجاد شده است؛ در حالی که سردی دست ناشی از انقباض سرخرگی است که به وسیله افزایش متابولیسم فیبرهای C تولید می‌شود. این سنسور و بازخوردهای آن برای درمان دردهای مزمن، ورم، سردرد (میگرن و سردردهای تنشی)، فشارخون، اضطراب، استرس و… کاربرد دارد.

بیوفیدبک فشار خون:

این پارامتر جریان خون مرتبط با سرخرگ گیجگاهی (temporal artery) را به وسلیه سنسوری که به دور انگشتان و یا شقیقه وصل شده برای ما نمایش می‌دهد. این کار به وسیله عبور و یا بازتاب یک نور مادون قرمز تابیده‌شده به بافت و تحلیل آن انجام می‌گیرد. هر چه جریان خون بالاتر باشد نور کمتری جذب می‌گردد و در نتیجه سنسور، نور بیشتری را دریافت می‌کند.

PPG می تواند BVP که در واقع تغییرات فازیک حجم خونی است و در هر تپش منتقل می‌شود، ضربان قلب و تغییرات ضربان قلب Heart Rate Variability را که ناشی از تفاوت هر یک از پالس‌های پشت سر هم قلب است اندازه‌گیری کند.

وقتی که سنسور دما تغییرات خیلی کوچکی را نمایش می دهد PPG به دلیل حساسیت بیشتر قادر است فیدبک مناسب‌تری ارائه دهد. به همین دلیل درمانگران می‌توانند در برخی اختلالات این دو را تلفیق نموده و در طول جلسات درمانی از هر دوی آن‌ها استفاده نمایند.

بیوفیدبک نوار قلبی:

سنجش این پارامتر با استفاده از الکترودهایی انجام می‌گیرد که در نیم‌تنه، مچ دست‌ها و یا پاها قرار داده می‌شود. برای اندازه‌گیری فعالیت الکتریکی قلب از interbeat interval (فاصله بین قله‌های موج‌های R-wave در QRS استفاده می‌شود. این فاصله به ۶۰ ثانیه تقسیم شده و عدد بدست‌آمده ضربان قلب در لحظه را نشان می‌دهد. تغییرات آماری interbeat interval چیزی است که نوسان ضربان قلب نامیده می‌شود. این پارامتر در سنجش تغییرات ضربان قلب از PPG دقیق‌تر است. بیوفیدبک ضربان قلب در درمان بیماری‌های آسم، انسداد مزمن ریه، برخی بیماری‌های قلبی، دردهای شکمی و فیبرومیالژیا به کار رفته است.

بیوفیدبک تنفس:

این ماژول تغییرات تنفس را با استفاده از سنسورهایی که در قفسه سینه و یا شکم قرار داده می‌شود مورد ارزیابی قرار می‌دهد و می‌تواند تعداد تنفس را در هر دقیقه نمایش دهد. کاربرد آن در شناسایی و تصحیح الگوها و رفتارهای تنفسی غیر صحیح است. الگوها مانند تنفس کم عمق clavicular breathing، تنفس معکوس reverse breathing و تنفس سینه‌ای thoracic breathin. رفتارهای تنفس ناکارآمد شامل وقفه‌های تنفسی Apnea، نفس نفس زدن، آه کشیدن و همچنین خس خس سینه می‌شود.

می توان در درمان آسم، انسداد مزمن ریه، اضطراب، فشار خون اساسی، استرس و حملات پنکی از بیوفیدبک تنفس استفاده نمود. همچنین نشان داده شده است که همزمانی استفاده از این ماژول با ECG و یا PPG کارایی آن را افزایش می‌دهد.