میگرن و سردرد تنشی
یکی از اختلالات شدید است که ویژگی آن سردردهای ملایم یا شدید پی در پی می‌باشد و غالباً با علایمی در سیستم عصبی آتونومس همراه است. این واژه از زبان یونان(hemikrania) گرفته شده است، به معنای “درد در یک طرف سر”. این نوع از سردرد در یک طرف است(بر نیمی از سر تاثیر می‌گذارد) و ماهیتا ضربان‌دار است و از ۲ ساعت تا ۷۲ ساعت ادامه دارد. علائم همراه با آن می‌تواند شامل حالت تهوع، استفراغ، نورگریزی (افزایش حساسیت به نور)، صدا ترسی (افزایش حساسیت به صدا) باشد و درد به طور کلی با بالا رفتن فعالیت بدنی افزایش می‌یابد. در اين حالت روشن كردن چراغ يا ايجاد صداي ناگهاني مي‌تواند باعث بدتر شدن سردرد شود. اكثر افراد مبتلا به ميگرن در زمان حمله سردرد دچار ترس از نور و صدا مي شوند و تمايل دارند كه در يك اتاق ساكت و تاريك استراحت كنند. بیش از یک سوم افراد مبتلا به سردردهای میگرنی یک علامت هشداردهنده به نام هاله(aura) را دریافت می‌کنند: نوعی اختلالات گذرای دیداری، حسی، زبانی یا حرکتی که نشان می‌دهند سردرد به زودی شروع خواهد شد.
- این باور وجود دارد که دلایل بروز میگرن ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی است. حدود دو سوم افراد مبتلا سردردها را از خانواده به ارث می‌برند.
- نوسان سطح هورمون می‌تواند نقش داشته باشد: میگرن در زمان بلوغ، در پسرها کمی بیشتر از دخترهاست، اما در میان زنان حدود دو تا سه برابر بیشتر از مردان است. معمولاً در سن بلوغ شروع مي شود و در سن بالاي 50 سال از بين مي‌رود.
- تغييرات هورموني روي ميگرن مؤثر است و عواملي مثل قاعدگي، بارداري و قرص‌هاي هورموني جلوگيري از بارداري معمولاً باعث بدتر شدن ميگرن مي‌شود.
- يك نكته جالب در مورد استرس آن است كه نه فقط وجود استرس، بلكه رفع شدن ناگهاني استرس نيز مي تواند باعث ايجاد حمله ميگرن شود. مثلاً خيلي از افراد مبتلا به ميگرن پس از پايان امتحاناتشان دچار سردرد مي‌شوند.
- عواملي مثل گرسنگي، كم‌خوابي، خستگي، استرس‌هاي روحي، ورزش‌هاي سنگين، غذاهاي خاص (قهوه، شكلات، پنير مانده، آجيل و مشروبات الكلي) و بوهاي خاص (مثلاً بوي سيگار يا عطر) مي‌تواند باعث شروع حمله ميگرن شود.
میگرن که بر کودکان و نوجوانان و همچنین بزرگسالان تأثیر می‌گذارد، می‌تواند در چهار مرحله پیشرفت کند:
- پرودروم
- هاله
- حمله
- پست دروم
همه کسانی که میگرن دارند تمام مراحل را طی نمی کنند.
پرودروم
یک یا دو روز قبل از میگرن، ممکن است متوجه تغییرات ظریفی شوید که در مورد میگرن آینده هشدار می دهد، از جمله:
- یبوست
- تغییرات خلقی، از افسردگی تا سرخوشی
- هوس های غذایی
- سفتی گردن.
- افزایش ادرار
- احتباس مایع
- خمیازه های مکرر
- هاله
برای برخی افراد، هاله ممکن است قبل یا در طول میگرن رخ دهد. هاله ها علائم برگشت پذیر سیستم عصبی هستند. آنها معمولا بصری هستند اما می توانند اختلالات دیگری را نیز شامل شوند. هر علامت معمولاً به تدریج شروع می شود، در طی چند دقیقه ایجاد می شود و می تواند تا 60 دقیقه طول بکشد.
نمونه هایی از هاله های میگرنی عبارتند از:
- پدیده های بصری، مانند دیدن اشکال مختلف، نقاط روشن یا فلاش های نور.
- از دست دادن بینایی
- احساس سوزن سوزن شدن در بازو یا پا.
- ضعف یا بی حسی در صورت یا یک طرف بدن.
- مشکل در صحبت کردن
حمله
اگر میگرن درمان نشود معمولا بین 4 تا 72 ساعت طول می کشد. تعداد دفعات بروز میگرن از فردی به فرد دیگر متفاوت است. میگرن ممکن است به ندرت رخ دهد یا چندین بار در ماه بروز کند.
در طول میگرن، ممکن است:
- درد معمولا در یک طرف سر، اما اغلب در هر دو طرف
- دردی که ضربان دارد یا نبض دارد
- حساسیت به نور، صدا و گاهی بو و لامسه
- تهوع و استفراغ
پست دروم
پس از حمله میگرن، ممکن است تا یک روز احساس تخلیه، گیجی و شسته شدن داشته باشید. برخی افراد گزارش می دهند که احساس شادی می کنند. حرکت ناگهانی سر ممکن است برای مدت کوتاهی دوباره درد ایجاد کند.
علت اصلي ايجاد ميگرن تنگ‌شدن گذراي عروق مغزي است كه با باز شدن جبراني بيش از حد عروق دنبال مي‌شود. در مرحله انقباض عروق مغزي علائم چشمي ميگرن بروز مي‌كند و در مرحله گشاد شدن عروق سردرد ضربان‌دار ايجاد مي‌شود. ميگرن در همه افراد به يك صورت تظاهر نمي‌كند بلكه انواع مختلفي از ميگرن وجود دارد كه آنها را مرور مي‌كنيم.
اولین توصیه مدیریتی برای این نوع از سردردها، استفاده ازمسکن هایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن است، و برای تهوع و پیشگیری از حمله استفاده از انتی امتیک توصیه می‌شود. داروهای تخصصی‌تر میگرن شامل تریپتان ها یا ارگوتامین ها هستند که آنها را می‌توان برای کسانی توصیه کرد که مسکن‌های ساده بر آنها تاثیر ندارند. در سراسر جهان بیش از 10% از مردم در برخی از برهه‌های زندگی دچار میگرن شده‌اند.
میگرن در همه افراد به یک صورت تظاهر نمی کند بلکه انواع مختلفی از میگرن وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره می کنیم:
1. ميگرن كلاسيك
در ميگرن كلاسيك هميشه علائم بصري مشخصي قبل از شروع سردرد بروز مي‌كند كه مشخصه اين نوع خاص ميگرن است . مهمترين اين علائم يك لكه سياهرگ در روبروي فرد ( يعني در وسط ميدان بينايي) است كه به تدريج بزرگ مي‌شود و به سمت حاشيه ميدان بينايي (يعني پهلوي فرد) كشيده مي‌شود. اين لكه سياهرنگ معمولاً با جرقه‌هاي نوري به صورت خطوط زيگزاگي براق رنگي لرزان احاطه شده است.اين علامت نشانه مهمي است بطوري كه در افرادي كه اين نشانه را بروز مي‌دهند تقريباً مي‌توان گفت كه تشخيص بيماري ميگرن محرز است. يكي ديگر از نشانه‌هاي بصري كه در ميگرن كلاسيك تظاهر مي‌كند تاريك شدن يك سمت ميدان بينائي است . در اين حالت فرد سمت چپ يا سمت راست را واضح نمي‌بيند ( اين حالت در هر دو چشم وجود دارد ولي اكثر افراد فكر مي‌كنند كه چشم چپ يا راستشان تار شده است). اين علائم چشمي معمولاً بين 10 تا 20 دقيقه طول مي‌كشد و تقريباً هميشه قبل از يك ساعت محو مي‌گردد. بتدريج با محو شدن علائم بصري و گشاد شدن جبراني عروق مغزي سردرد ضربان‌دار يك طرفه ايجاد مي‌شود كه با حالت تهوع و ترس از نور و صدا همراه است. سردرد نيز پس از جند ساعت بهبود مي‌يابد.
2. ميگرن معمولي
اين نوع ميگرن كه شايعترين نوع ميگرن است معمولاً با علائم چشمي همراه نيست اما ممكن است درد آن در اطراف يا دور چشم‌ها احساس شود. در ميگرن معمولي سردرد لزوماً يك طرفه نيست و ممكن است درد در تمام سر احساس شود. حمله ميگرن معمولي اغلب ظرف چند ساعت تا چند روز بهبود مي‌يابد.
3. ميگرن چشمي
در اين نوع ميگرن كه اغلب در افراد مسن تر تظاهر مي‌كند فرد مبتلا علائم چشمي ميگرن را دارد اما به سردرد مبتلا نمي‌شود.علائم بصري ميگرن چشمي عبارتند از :
- لكه سياهرنگ كه با خطوط زيگزاگ براق رنگي لرزان احاطه شده است
- تاريك شدن يك سمت ميدان بينايي
- تنگ شدن تدريجي ميدان بينايي از محيط به مركز
- بطوريكه فرد احساس مي‌كند كه بيرون را از داخل يك سوراخ كوچك تماشا مي‌كند.
- دوبيني گذرا
4. سردرد تنشی
سردرد تنشي نوع خاصي از سردرد است كه اغلب در افراد افسرده يا كساني كه تحت استرس مزمن قرار دارند ايجاد مي‌شود. اين نوع سردرد معمولاً در اكثر ساعات روز وجود دارد اما شدت آن خفيف تا متوسط است و مشكل جدي براي فعاليت‌هاي روزانه ايجاد نمي‌كند. اين سردردها معمولاً در پايان روز و در موقع خستگي شديدتر مي‌شود. اين نوع سردرد بيشتر به صورت احساس سنگيني در سر است و افراد مبتلا مي‌گويند: “احساس مي‌كنم يك ديگ روي سرم گذاشته‌اند” . اهميت سردرد تنشي در آن است كه ممكن است درد فقط در ناحيه پيشاني و دور چشم ها وجود داشته باشد و به همين دليل با مشكلات چشمي اشتباه شود. برخي از صاحب نظران معتقدند كه سردرد تنشي نوع خاصي از ميگرن معمولي مي‌باشد. درمان آن نيز مشابه درمان ميگرن مي‌باشد.
5. سردرد خوشه‌اي
اين سردرد بيشتر در مردان سيگاري 30 تا 50 ساله بروز مي‌كند. يك بيماري خوش‌خيم است كه بصورت حملات حاد سردرد و درد پشت كره چشم بصورت يكطرفه تظاهر مي‌كند و برخلاف اغلب سردردهاي خوش‌خيم باعث بيدار شدن فرد از خواب مي‌شود. معمولاً در زمان سردرد علائم چشمي يكطرفه نيز در سمت مبتلا وجود دارد به طوري كه چشم مبتلا دچار اشكريزش و قرمزي مي‌شود. ممكن است در همان سمت افتادگي پلك ايجاد شود و مردمك چشم موقتاً گشاد شود (يعني سياهي چشم در سمت مبتلا بزرگتر به نظر برسد). گاهي آبريزش‌بيني نيز در سمت مبتلا اتفاق مي‌افتد. در سردرد خوشه‌اي حمله حاد سردرد حدود يكي دو ساعت طول مي‌كشد و عارضه خاصي ايجاد نمي‌كند. معمولاً سردرد خوشه‌اي چندين بار در يك دوره چند هفته‌اي تا چند ماهه تكرار مي‌شود و سپس به تدريج بهبود مي‌يابد. البته احتمال عود اين حملات پس از چند ماه تا چند سال وجود دارد.
درمان ميگرن
در بسياري از مبتلايان به ميگرن آنچه كه بيشتر از سردرد و علائم چشمي باعث آزار فرد مي‌شود ترس از وجود تومور مغزي يا ايجاد كوري دائمي است. در اين افراد يك معاينه كامل پزشكي و اطمينان از اينكه بيماري خوش‌خيم است و هيچ عارضه دائمي ايجاد نمي‌كند تا حد زيادي باعث آسودگي فرد مبتلا مي‌شود و حتي گاهي كاهش استرس ناشي از نگراني باعث كم شدن شدت و فراواني حملات ميگرني شده، به بهبود قابل توجه فرد مي‌انجامد.
به علاوه در افراد ميگرني شناسايي عواملي كه باعث شروع يا تشديد حمله ميگرني مي شود و پرهيز از اين عوامل (بي خوابي، خستگي، گرسنگي، استرس، بوي سيگار، بوي عطر، غذاهاي خاص و غيره) مي‌تواند باعث بهبود فرد مبتلا شود. همچنين انجام مرتب ورزهاي سبك روزانه و پرهيز از ورزش‌هاي سنگين مي‌تواند به كنترل ميگرن كمك كند.
به هر حال در مواردي كه سردرد ميگرني شديد است و فعاليت روزانه فرد را مختل مي‌كند مي‌توان با استفاده از مسكن هاي معمولي يا داروهاي خاص سردرد را كنترل كرد. البته لازم به ذكر است كه در صورتيكه حملات ميگرن مكرراً اتفاق بيافتد و فرد ناچار باشد در هفته بيش از 2-3 بار از مسكن استفاده كند به داروي مسكن وابسته مي‌شود و در صورت قطع مصرف دارو مجدداً دچار سردرد خواهد شد. در اين افراد لازم است داروهاي خاصي (تحت نظر پزشك) به طور مرتب مصرف شود تا فراواني حملات ميگرني كاهش پيدا كند و فرد مجبور نباشد دائماً از داروهاي مسكن استفاده كند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
1.میگرن اغلب تشخیص داده نمی شود و درمان نمی شود. اگر به طور منظم علائم و نشانه های میگرن را دارید، حملات خود و نحوه درمان آنها را یادداشت کنید. سپس با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی خود قرار ملاقات بگذارید تا در مورد سردرد خود صحبت کنید.
2. حتی اگر سابقه سردرد دارید، اگر این الگو تغییر کرد یا سردردتان ناگهان متفاوت شد، به پزشک مراجعه کنید.
3. اگر هر یک از علائم و نشانه های زیر را دارید که می تواند نشان دهنده یک مشکل پزشکی جدی تری باشد، فوراً به پزشک خود یا به اورژانس مراجعه کنید:
- سردرد شدید و ناگهانی مثل صدای رعد و برق.
- سردرد همراه با تب، سفتی گردن، گیجی، تشنج، دوبینی، بی حسی یا ضعف در هر قسمت از بدن که می تواند نشانه سکته باشد.
- سردرد پس از ضربه به سر.
- سردرد مزمن که پس از سرفه، فعالیت، زور زدن یا حرکت ناگهانی بدتر می شود.
- سردرد جدید بعد از 50 سالگی